Mantuvar Türküsü

Bir türkü bir hikaye

Duran GÖK

MANTUVAR TÜRKÜSÜ

Kars çıldırdan aile dostum halk ozanı Burhan Yıldırım anlatıyor. Abisi 1960’lı yıllarda Trabzon’da Teknik Üniversite okurken Andırınlı sonradan izini kaybettiği bir arkadaşı ile aynı yurtta kalır. Oda da mantıvar türküsünü söyler dururmuş. Kendiside halk müziğine yatkın olduğu için ilgisini çekmiş. Aklında kalanlarıda Burhan Yıldırım öğrenmiş. Burhan beyle Andırna gittik. Türkü sohbetine katılan bir anne mantuvarı okuyunca bu anısını anlatmıştı.

Gerçektende mantuvar üzeine yaptığımız araştırma bizi atalardan Kalan hıdrellez geleneği içinde bir kültür sofrası ve ziyafeti önümüze serdi.

Erinmeden sözlüğe bakalım. Mantuvarın manaları ( Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü )

Mantuvar (1.Anlamı)

Kulak ağrısını geçirmek için kullanılan, çiçekleri güzel kokulu ve sarı renkli bir kır bitkisi.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

Mantuvar (2.Anlamı)

Manilerde kader çekme oyunu

Mantuvar (3.Anlamı)

Kader, baht.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

Mantuvar bir kır çiçeği yazın açar. Altın sarısı çiçekler top top olur. Toplayanlar tutam yapar. Sağlık yönünden faydalı olduğunu herkes bilir. Halk hekimliğinde faydaları saymakla bitmez. En kolayı çayını içmektir.

Kültür yönünden mantuvarı anlamak toplumu tanımadan geçer.

Evvela mantuvar rağbet edilen hoş kokulan bir çiçek olduğu, kırlarda az bulunduğundan insanların dikkatini çeker. Söylenecek  sözler, dile getirilemeyen duygularmantuvara söyletilir. Mantuvar dertdaş olur, yoldaş olur, haldaş olur. Türkü, mani olur dillerde söylenir.

Andırın yöresinde mantıvar manileri

Ah mantıvar mantıvar

mantuvarın vakti var

mantuvara gelenin

cennette bir tahtı var

Mantuvarınmarıcı

bu dert beni alıcı

anam banı verirse

varayımvane

mantuvarım mak beni

üşütmüşsün ört beni

koynunda terletmişsin

sinende kurut beni

mantuvarım ocak ocak

ben biterim kucak kucak

gelin kırmızı hamamlı

kızlar mantuvar aralı

mentuvarım menem yok

ben öksüzüm anam yok

ellerin sürüsüyle

benimde bir tenem yok

Sonra mantıvar özellikle aydınların bir araya gelerek mantıvar açma oyunu oynarlar. Araştırmacı Artun Çukurova’da

“Kızlar hıdrellez gecesi dilekleri neyse onu gül dalına asarlar, mani söyler. Bazen de manileri kağıda yazıp kaba koyarlar. Hıdrellez sabahı şanslarına çekip, yorumlarlar. Bu manilere ‘martuvar maniler’ adı da verilir.

Andırın yöresinde mantıvar geleneği yaşar.

Mantuvar çevirme: Genişçe bir kabın içine su konulup suyun üzeri örtüldükten sonra içine iğne, düğme, çatal iğne, fasulye, para gibi şeyler atılır. Suya atılan nesneler birer kişi adına çekilir ve o nesneyi kim attıysa onun şansına mani okunurdu.

Mantuvar, Çukurova ve Torosların sözlü edebiyatında, eğlenme kültüründe yaşayan canlı bir gelenektir. Mesela araştırmacı Esma Şimşek Kadirli de bu gelenekten bahseder.

Kadirli, sözlü halk kültürü yönüyle de oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Bu bölgede, masallardan, ağıtlara, türkülere, mantuvar manilerine kadar her türün örneği usta anlatıcıları/söyleyicileri tarafından hala icra edilmektedir.

Kazanda öyle.

Bakır bir kaba su doldurulur, içerisine mantıvar atılır. Oturanlar yüzük, küpeler, kolye atarlar ve maniler söylenir okunan mani o kişinin olur. Buna kozan ve çevresinde mantıvar açmak denir.

Kumluca yöresinde mantıvar deniyor. Köyün genç kızlarının burada bahtı açılacağı söylenir.

Mantuvar oyunu denilen mantuvar açmak Anadolu’nun içlerinde, balkanlarda bile var. Bir orta Asya geleneği olduğu kabul ediliyor.

Araştırmacı Yurtsever mantıvar çiçeklerini koklayarak geben kalesine çıktığını yazar. Ayrıca geben kralının özgürlüğünü kaybedenler mantıvar çiçeklerine son kez baktığını ima ederek mantuvarın kıymetine dikkat çeker.

Kızıl köyünde söylenen mantuvar manileri bölgenin mantuvar coğrafyası olduğunu ne güzel anlatır.

Mantuvar manileri nelerdir?

Oy mantuvar mantıvar

Mantuvarın ahtı var

Mantuvara gelenin

Cennette beş tahtı var.

Mantuvarım var ola

İçi dolu nar ola

Mantuvara gelenin

Ahireti hayrola

Mantuvarım var ola

İçi dolu nar ola

Mantuvara gelmeyenin

Eli yüzü karola

Mantıvar mantın mantın

Düşünmesi ne çetin

Gelin mantıvar atak

Alatlı Cennet hatın

Sıra mantuvar türküsüne geldi. Diliyle, türküde geçen hikayesi ile bir Andırın türküsü mantuvar. Bir yiğide sevdiği kızı verilmeyince yaşanan sevda hikayesinin mantuvar diline anlatılışı, yansıtır türkü. Coğrafya, mekan, dil, duygular Andırın yöresinin ta kendisidir. Türkü hala Andırında söylenir.

MANTIVAR

Ey mantıvar mantıvar

Mantıvarır vakti var

Mantıvara gelenin

Cennette beş tahtı var

Mantıvarım açıldı

Korkuları saçıldı

Anasına müjd’olsun

Kızın bahtı açıldı

Ey hezinehezine

Kürkü düşmüş dizine

Oturmuş yol üstüne

Kimse bakmaz yüzüne

Söğüde yılan aktı

Dalını kıra kıra

Bana bir yiğit baktı

Terini sile sile

Karşıda koyun kuzu

Kıvrım kıvrım boynuzu

Yok demem, yoksul demem

Yiğide verin kızı

Mantıvarımağvan ol

Kaza bela savan ol

Ne gelene yüz çevi

Ne gidene kovan ol

Mezdeğinin güründen

Ok işlemez püründen

Bir incecik nur doğmuş

Muhammed’in nurundan

Halk Türküsü/Andırın Yöresi

GÖKHAN Gök