Bıçak

Deneme

MEHMET TEMİZ

BIÇAK

Anadolu’da güzel bir söz var. “korkaklar bıçak taşır”. Hakikat böyle mi? Aynı Anadolu’da bir bıçak hayat kurtarır derler. Bıçağın en iyi kıymetini de çobanlar ile avcılar bilir.

Üç kafadarın bıçak ve kiraz tuz ile dağlarda kaldığımızı çocukken hatırlarım. Tuz her bitkiye atıldığında yemek yenecek hale getirir. Bıçak keserek, alet yaparak hayata destek olurdu.

Bıçak insanoğlunun ilk yaptığı alet olmalı. Belki de Hz Âdem öğrendiği kelimelerin başında bıçak gelir, bir de ateş.

Anadolu’da bıçağın bir adı da “keski”. Kesen alet demek. Her kesen şeye “bıçak gibi” derler.

Bıçak ilk insandan beri kendini en çok yenileyen, geliştiren alettir. Daima değişime uğruyor. Mesela süpürge öyle olmamıştır. Hala süpürgelikten, hala çalıdan yapılır. Bıçak öylemi? Bıçak olmasa sanayi/teknoloji var olur muydu?

Biz bıçak ve insan dünyasından bakıyoruz. Bıçak dünyasına girdiğimizde bir deryaya daldığımızı anlıyoruz. Nerden bakılsa bıçak var. Nasıl bakılsa bıçak var. Bıçak her zamanda her mekânda coğrafyada ve her toplumda var. Beklide dünyanın en zengin koleksiyonu bıçak koleksiyonu olur.

Her memlekette demirciler var. Bunların arasında bıçakçı dediğimiz ustalar var. Bu bıçakçılar babadan oğula zenaat öğrenme yoluyla yapılır. Bıçakçı ustaları kendi sanatlarını gösterir. Döve döve çeliğe su verir. Bıçağın sırtına ismini yazar. Şekil çizilerek ustalığını resmeder. Bir nevi markasını damgalar. Bıçak meraklıları da demirci markasını arar.

Bıçak kadar bıçak sapıda sanat ister. En iyi bıçak sapı boynuzdan olur. Camuz boynuzu, keçi boynuzu, büyük baş hayvan boynuzu tercih edilir. Köylerden, çiftçiler/çobanlardan ölmüş/kesilmiş hayvan boynuzları toplanır. Toplanan boynuzlar demirci ustası elinde kesilir, biçilir, bıçak sapına dönüşür. Bıçakların büyüklüğüne göre kemikler seçilir. Keçi boynuzları küçük, camuz boynuzları iri bıçaklarda kullanılır. Kemiğin kalitesi bıçağın kalitesi demek. En çok camuz tercih edilir. En yaygın bıçak sapı şimsirden yapılır.

Bıçak kesici alet. Açılıp kapanan/kapanmayan kesici aletlerin hepsine birden bıçak derler. En çok bildiğimiz isimleri şöyle; Bıçak, çakı, sustalı, kama, hançer, pala

Kullanıldığı yere göre değişik bıçaklar yapılır. Anadolu coğrafyasında kullanılan bıçaklara bakalım.

Bağ bıçağı: bağlarda kudama, kesme işinde yararlanılır

Budama bıçağı: meyve ağaçlarında budamaya yarar. Ağzı eğik olur

Odun bıçağı: sert ağaç türü şeyleri keser, yontar

Meyve bıçağı: meyve soymaya, kesmeye yarar

Kalem bıçağı: ağaç kalemleri yontar, ucunu açar

Süs bıçağı: süs gayeli kullanılır. Sapı ve bıçağı süslenir

Kasap bıçağı: kasaplar kullanır. İri olur

Suntalı bıçağı: bir bıçak türüdür. Açılınca kitlenir

Ustura bıçağı: tıraş için berberler kullanır

Av bıçağı: çok ağızlı, keskin, kulplu bıçaklar

Spor bıçağı: spor çeşitlerine göre bıçak çeşitleri var

Doktor bıçağı: doktorların ameliyatlarda kullandığı, adına bıçak denen keskiler

Kullanımına göre, kullanılan işe göre bıçak çeşitleri var elbette. Birde bıçağı kullananlara/taşıyanlara bakalım

Erkekler bıçak taşır derler
Kadınlar da bıçak taşır
Çocuklara bıçak taşıtmazlar. Elini keser diye sakınırlar
Bebeklerin oyuncak bıçakları olur
Yaşlı insanlar tedbir diye bıçak taşırlar
Çobanlar bıçak taşır
Bahçeciler, bahçe işlerinde bıçak taşırlar
Sporcular bıçak taşır
Avcılar bıçak taşır
Dağcılar bıçak taşır

Anadolu’da bıçak tarım kültürünün bir parçasıdır. Bıçaksız bağ/bahçe, işleri yapılmaz. Hayvancılıkla uğraşanlarda bıçaksız yapamaz. Onlarsız tarım olmaz. Çiftçi cebinde, çantasında bıçak taşır. Çoban bıçağı yanından ayırmaz.

Birazda Anadolu kültüründe bıçağın yerine bakalım.

Bıçak kadınlarında olmazsa olmazı. Bıçak olmasa mutfak ne olur? Onun için mutfakta her işe yarayacak çeşit çeşit bıçaklar sıralanır. Bıçağın modası var. Modaya göre de bıçak girer mutfağa. Mutfakta her bıçağın yeri ayrı olduğu için bunların tertip ve düzenlerine ehemmiyet verilir. Kimileri çekmecede, kimileri asılı, kimileri kutusunda. Kimileri günlük, kimileri misafirlik için kullanılır.

Ya kurbana ne demeli. Kurban bayramı bıçak bayramı adeta. Kurbanlık kadar bıçaklarda konuşulur. Kurban bayramı gelmeden evdeki bıçaklar toplanır, pazarlarda, cadde/sokaklarda kurulmuş seyyar bileycilere götürülür. Başında beklenir, tek tek bileyletilir. Eksik bıçak varsa demirciden/bıçakçıdan pazarlık ede ede satın alınır. Evde bileyenlere çıkar. Ama çarşıya götürmek başlı başına bir olaydır.

Kurban günü, kurban kesecek bıçak ayrı, yüzecekler ayrı, etleri doğrayacaklar ayrı. Hele kuşbaşı, ciğer için en keskinleri seçilir. Kurban kesimi sırasında bıçak telaşını, bıçak arayanları, kusurlarını bıçağa atanları görmelisiniz.

Bıçak taşıma silah taşımaya benzer. Bıçak taşımanın ağırlığı ve mesuliyeti vardır. İnsan önce kendi için bıçak taşır. Sonra birine yardım için. Olur olmaz yerde ihtiyaç olur. Onun için atalarımız bıçağa hacet derler. Bıçak taşımayı sünnet bilirler. Atalarımız bıçağı dost bildiler, öyle kullandılar. Şimdi şehirlerde yaşıyoruz. Bıçak taşıyanlar azaldı. Yinede taşıyanlar var.

Anahtarlığa takıyorlar

El çantası içinde taşıyorlar

Cebinde tutuyorlar

Arabaya süs olarak takıyorlar

Evlere tablo gibi asıyorlar

Koleksiyon tutuyorlar

Bıçak her yerde her zaman lazım. Bıçak dost. Bıçak taşımak alışkanlık ister. Ne yazık ki kültür kayboluyor. Bahane basit. Bu devirde diye başlıyor. Bıçak kültürümüz, kültürde kimliğimizin temel taşları. Bıçak bir parçamız.

KUTUCUK

ATASÖZÜ